Zhaneta Lazri: Koncerti recital i Aidës

ZHANETA  LAZRI

KONCERTI RECITAL I AIDËS

-Tregim-

 - Emri yt do të përmendet një ditë, Aida, jam e sigurt që do të përmendet! Një talent si ky i yti, është e pamundur të kalojë pa u vënë re ! – i kish thënë mësuesja e pianos duke e përqafuar gjithë entuziazëm pas provimit tëfundit të shkollës së mesme artistike. Atëherë Aida i kishte ende sytë tëpërlotur nga emocioni, në veshë i ushtonin duartrokitjet e pafund dhe bota idukej e gjitha e saja. Kish luajtur në mënyrë të shkëlqyer, kish dhënë maksimumin e një pune 12-vjeçare, mijëra orë të kaluara mbi tastierë për të
 kultivuar atë talent të rrallë, që i ishte falur. Një grumbull shokësh, mesuesish e të ftuarish e kishin rrethuar për ta përgëzuar, ndërsa pak më larg prisnin prindërit, të heshtur, të qetë, të lumtur.
Aida kujtonte buzëqeshjen e ngrohtë të të atit ndërsa përsëriste më pas pa rreshtur: - Na nderove, bijë, na nderove ! Ajo, vajza e thjeshtë e një qyteze të vogël, kish arritur të dilte e para ndër gjithë nxënësit e tjerë të diplomuar atë vit. Dhe jo vetëm në piano. Notat dhjeta e kishin shoqëruar gati në të gjitha lëndët, pa ia fshirë atë modesti e ndrojtje, që e bënte edhe më tërheqëse figurën e saj prej vajze të brishtë e delikate. Me fytyrën e saj të këndshme e sidomos me ata sy të zinj, mbi të cilët hidhnin një hije pak  misterioze qerpikët e gjatë, kish nisur të tërhiqte jo pak vëmendjen e djemve.  Por Aida iu shmangej pa e zgjatur, e vendosur, që para së gjithash duhej të  mbaronte shkollën e lartë, të realizonte ëndërrën e saj më të madhe për t’u  bërë pianiste e pastaj mund t’u lihej vend ëndërrave të tjera. Ëndërra e  saj…Para se të bëhej e saja, ajo kish qenë ëndërra e të atit, atij burri  punëtor, që gjente kohë të aktivizohej mbasditeve me grupet artistike, ku luante në fizarmonike me një virtuozitet të habitshëm. Duke parë sa emocion  shkaktonte muzika tek vajza e mitur gjashtë - vjeçare, si i ndrisnin sytë e bukur e si lëvizte gishtat e gjatë sikur luante dhe ajo në një instrument  muzikor, kishte menduar ta çonte për një provim të vogël tek e vetmja mësuese  muzike e qytezës. Dhe që atë ditë, rruga e saj u përcaktua. Erdhi çasti i  provës në shkollën e atij qyteti të madh, që fillimisht e trembte vogëlushen,  shkëputja nga prindërit, lotët e nënës, zëri i dridhur i të atit, që s’dinte kë  të qetësonte më parë, pak i tronditur e jo më aq i sigurt për hapin e bërë e më  pas, sukseset e vogla po të njëpasnjëshme. Dhe triumfi i përfundimit të shkollës artistike i hapi dyert e Institutit te Lartë të Arteve. Tashmë ndiehej  e sigurt, e mësuar me jetën në konvikt, me të qenët si mysafire në shtëpinë e  saj, e mësuar me mallin për prindërit e për vëllanë e madh. Por pikërisht, kur  e ardhmja dukej se po i buzëqeshte si asnjëherë tjetër, ëndërra e saj u
 këput.
Aida gati-gati nuk i kish përjetuar nga afër ndryshimet që po ndodhnin në ato vite. Peërkulur mbi tastierë, me pasionin e madh për muzikën, jetonte si e rrethuar nga shoqëria e kompozitorëve të mëdhenj, të cilëve u jepte shpirt me gishtat e saj të mrekullueshëm. Bota e saj ishte një univers irreal, i përbërë nga tinguj, ndjenjë e emocion, ku s’kishte vend për diskutimet rreth politikës dhe transformimeve të mëdha shoqërore. Ajo i shikonte si me habi shoqet e dhomës, që diskutonin me aq zjarr, ngrinin zërin e grindeshin për njërën apo tjetrën parti. Ndonjëherë provonte të merrte pjesë në bisedë, por s’bënte tjetër veç shkaktonte të qeshura me naivitetin dhe paditurinë që demonstronte, ndaj pa e zgjatur merrte partiturat dhe nxitonte për tek pianoja e saj e dashur. Ishte duke përgatitur pjesët për koncertin e programuar nga Instituti i Arteve, ku do të shoqëronte këngetarët lirikë të shkollës dhe do të
 luante edhe si soliste. Madje gjatë një prove, profesori i pianos i kish rrahur shpatullat i kënaqur dhe i kish thënë me buzëqeshje: Me këtë ritëm që po ecën, Aida, unë kam besim se shpejt do të jesh gati për një koncert recital, të gjithin për ty… Si thua?
 Kështu deri atë ditë, kur iu duk se qielli i ra mbi kokë nga vizita e papritur e të atit.
- Nëna nuk është mirë, Aida, - kish pëshpëritur ai me zë të këputur. – Ka nevojë urgjente për vizita mjekësore e për kura e…ti e di…këtu tani…
 - Si nuk është mirë? Si është e mundur? Oh, babi, më thuaj që nuk është e vërtetë! – i ishte lutur ajo, duke belbëzuar.
- Për fat të keq është kështu. E ne duhet të ikim... Ti e di...- kish nisur të përsëriste.
- Çfare di unë? Unë nuk di asgjë! Si… të ikim! Ku të ikim ?! – kish protestuar vajza mes dëshpërimit, lotëve dhe një frike të pakuptueshme, që nuk dinte nga se i vinte, nga sëmundja e nënës apo nga mendimi që tashmë pianoj  rrezikonte të mbetej vetëm si një kujtim i së kaluarës. Provoi një zemërim të  heshtur ndaj nënës, që u sëmur pikërisht në kohën kur ajo ishte aq afër  realizimit të ëndërrës, u tmerrua me veten për këtë ndjenjë egoiste të  paprovuar më parë, u ndie e pafuqishme e pa mbrojtje si një fëmijë i sapolindur, aq sa mendoi se po çmendej. Nuk mund të bënte asgjë kundër  sëmundjes që kish goditur të ëmën, nuk mund të gjente asnjë argument për të  kundërshtuar vendimin e marrë në familje. Gjithçka ishte përtej forcave të saj.  Ulur në tavolinën e një lokali pranë Institutit të Arteve ndjeu një nevojë  urgjente të mbyllte sytë, të flinte, të flinte e të zgjohej vetëm kur këto probleme të ishin zgjidhur, kur nëna të ishte shëruar e ajo të mund të  vazhdonte jetën e saj të përditshme në botën gjithë ngjyra e tinguj.
 - Më dëgjon, moj vajzë ? Duhet të ikim ! Është e vetmja mënyrë për të ndihmuar nënën!
Zëri i të atit dukej sikur vinte nga thellësitë, por ajo nuk përgjigjej. „Dua të fle, dua të fle! Po, do flë tani!” – i pëshpëriste një zë brendshëm, që duhej të ishte i saji e që ajo po i bindej dalëngadalë e po lëkundej gati për të mbështetur faqen mbi tavolinë. Si nëpër ëndërr dëgjoi gërvishtjen e karrikes së të atit, që u ngrit dhe e kapi nga supet, e shkundi fort, e thërriti në emër dhe i lagu ballin, flokët, buzët. Njerëz të tjerë u erdhën pranë, po i merrnin frymën, ndërsa një zë i ngashëryer, me siguri i të atit përsëriste: “Oh, i ziu unë! E vrava vajzën, e vrava!”
Me një forcë, që nuk ia njihhte vetes, Aida arriti të hapte sytë e të shqiptonte lehtë : « Jo, babi, mos u shqetëso, jam këtu, jam mirë…Po, të ikim, të ikim për mamin…”
Si mund t’i harronte ditët që erdhën më pas? Ai udhëtim i tmerrshëm natën mbi gomone, mes dhjetra njerëzish të dëshpëruar si ajo,dukej si një inkubo që nuk do të merrte fund kurrë. Zbarkimi në tokë të huaj dhe kërkimi i një sistemimi sa më të shpejtë duke trokitur në dyert e kishave e të institucioneve humanitare i kishin lënë gjurmë të thella. Në fillim e vuante mungesën e pianos, por pak nga pak, probleme më të rëndësishme e jetike ia zunë vendin kësaj mungese, që nisi t’i dukej qesharake. I ati dhe i vëllai nisën punë si muratorë, filluan vrapimet e pafund për sigurimin e dokumenteve për lejen e qëndrimit dhe Aidës iu desh të rrinte pranë nënës, që me gjithë ndihmën   dhënë, po keqësohej çdo ditë. Dhe vajza ia vuri shpatullat shtëpisë së thjesht  për të cilën duhej të paguanin gjithë rrogën mujore të të atit. Gishtat e sa  delikate, por të shkathët, deri atëherë ishin mësuar të preknin vetëm tastet e  pianos pa iu dhënë rëndësi punëve shtëpiake. Por pikërisht ata gishta mësuan  edhe të lanin e të shplanin, të hekurosnin e të mirëmbanin shtëpine e mbi të  gjitha të kujdeseshin për nënën e të gatuanin për burrat e shtëpisë, që  ktheheshin në darkë të uritur pas punës së lodhshme. Pianon s’e përmendi më,  përkundrazi arrinte të gjente në çdo moment një fjalë të eëmbël për secilin, duke iu dhënë kurajo e shpresë në ditët më të vështira.
 - Ku ka shkuar Aida ime delikate? – i thoshte ndonjëherë me përkedhelje i ati. – Aida ime është ndryshe, nuk është kështu… Atëherë ajo skuqej pak në fytyrë, kalonte dorën mbi flokë si e zënë ngushtë dhe përpiqej të gjente ndonjë shkak që të largohej për të fshehur sytë.
 * * *
Këto kujtime i vërtiteshin në kokë vajzës ndërsa kalonte fshesën me korent në shtëpinë e zonjës Lucrezia. Kish kaluar më se një vit,që kur kish nisur të punonte për të.
- Si të quajnë, moj vajzë ? – e kish pyetur ajo në takimin e parë, duke e vrojtuar me kujdes.
 - Aida, zonjë… Më quajnë Aida.
 - Ah, më në fund një emër për së mbari !- kish thënë ajo si e çliruar. – Jo si ajo vajza tjetër që kishim më parë e që kish ardhur nga Eritrea. E di si quhej? Kish një emër si…Heringuejni, a ku ta di unë. Të shkretat vogëlushet time nuk arrinin ta mësonin këtë emër. Unë nisa ta thërrisja Lulù, se çupkat e quanin  kështu macen që kemi patur e që ngordhi vitin e kaluar. Dhe, e di? Nuk më  pergjigjej, kur e therrisja Lulù! Një ditë i thashë:- Pse nuk më përgjigjesh? E  ajo ma ktheu: Pse, zonjë, mua më thërritët? Unë nuk quhem Lulù, quhem  Heringuejni! Na përdorte dhe ironinë, pa le! E pse? Lulù është emër i bukur,  nuk te duket edhe ty kështu? …Nejse, t’i lemë këto. Me ty jam e sigurt që nuk  do të kemi probleme të tilla. Aida është një emër kaq muzikor… Ne kemi një  opera të madhe me këtë titull…Ç udi, paska arritur deri tek ju ky emër? Nuk ma  merrte mendja!
 - Me sa duket, po, zonjë! – ish përgjigjur vajza, pa e zgjatur e pa i treguar që prindërit e kishin zgjedhur kët emër jo të nisur nga opera e famshme e Verdit, por në shenjë mirënjohjeje ndaj doktoreshës Aida, që e kisht  ndihmuar të ëmën gjatë asaj lindjeje të vështirë, që po i rrezikonte jetën.
 - Pa më trego pak për veten tënde? – e kishte pyetur gruaja. Dhe Aida i tregoi që kishte ardhur me familjen pesë vjet më parë e pastaj e ëma kishte vdekur pas një sëmundjeje të rëndë, ndërsa gjashtë muaj më vonë i ati kish humbur jetën në një aksident në punë. Pak javë më parë edhe i vëllai me nusen e me djalin e vogël ishin nisur për në Amerikë. Kishin fituar llotarinë.
 Natyrisht nuk u ndal në hollësira, që i përkisnin vetëm asaj. S’i dukej me vend t’i tregonte se sa iu desh ta bindte vëllane e kunatën, ish shoqen e saj të  fëmijërisë, që të niseshin. – Po si të të lëmë vetem ty, Aida? – i thoshin ata  me preokupim. – E pse, çdo me gjejë? – e kthente si me te qeshur ajo. – A s’kam  qenë vetëm që kur isha gjashtë vjeçe? Kur s’më hëngri ujku atëherë, s’më ha  tani. E pastaj, duke qenë vetëm do të kem më shumë kohë të dal e të shëtis e  kushedi, mund ta gjej ndonjë princ të kaltër, që më pret. Ose do provoj edhe unë përsëri të bëj kërkesën për llotarinë amerikane e mund të kem fat, kështu  vij e ju takoj atje dhe e gjej rrugën të shtruar…Më në fund ata ishin bindur.  Sa kish qarë atë ditë, pas përcjelljes së tyre! Ishte ndier përsëri pa mbrojtje, e vetme në botë, si e braktisur. Por gjithësesi arriti ta kapërcente trishtimin e thellë. Tashmë ishte mësuar të luftonte.
 - E...çfarë di të bësh? – kish pyetur përsëri gruaja.
 - Mund të them se di të bëj gjithçka për të cilën mund të jem e dobishme për ju. – ish përgjigjur Aida e sigurt në vetvete. Di të pastroj shtëpine, të gatuaj, të hekuros... Kur i kish thënë në telefon të vëllait se kish një takim për punë, ai e kish këshilluar të tregonte që kish studiuar për piano dhe që për pak gjë i kish mbetur pa mbaruar shkolla e lartë. – Kështu do të shikojnë me tjetër sy e nuk do të dyshojnë se mos je nga ato vajzat që... Më kupton? Ti e di që për fat të keq kanë një opinion jo të mirë për ne. Aida kishte qeshur hidhur. – Edhe atë të bëj, t’iu them që kam qenë pianiste e të më nxjerrin nga shtëpia pa më vënë fare në provë! Ata duan duar që dinë të pastrojnë, jo gishta që kanë mësuar të luajnë në piano!
 - Mirë, fillojmë që nesër. Shtëpia ka nevojë të kapet në dorë sa më parë, se pres disa vizita të rëndësishme. – i kish dhënë fund bisedës Lucrezia, duke u ngritur në këmbë për t’ia bërë të qartë se mund të largohej. Dhe që nga ajo ditë, Aida u bë e pazëvendësueshme. E veshur me një grykëse gjithë vija të bardha e blu vërtitej nëpër shtëpinë e pafund të zonjës Lucrezia, duke pastruar me shkathtësi edhe qoshet më të fshehta ndërsa përpiqej ta fshihte hidhërimin e kësaj pune të papërshtatshme për të, duke fantazuar me vete: Kjo është shtëpia ime. Mami e babi janë në punë. Do kthehen e do mbeten pa fjalë nga rregulli e pastërtia që do gjejnë. Vetë i ke bërë punët, Aida?- do pyesë mami. Jo, do qesh unë, më ndihmuan zogjtë, si Hirushen e përrallës…Ja tani vazhdojmë me hekurosjen…Jam tek vëllai. Do kthehet nusja e do më hidhet në qafë e gëzuar.  Ua, Aida, je e mrekullueshme! Çfarë surprize më ke bërë! Ja ç’do të thotë të  kesh një kunatë si ti! Vetëm kunatë më ke? - do qesh unë me çapkënllëk. Jo, të  kam mike, të kam motër, të kam zemër…Një lëmsh i mblidhej në grykë dhe ngrinte cepin e grykëses për të fshirë sytë. E urrente atë grykëse prej shërbyeseje, që  ngjante pak me rrobat e të burgosurve, por më kot ish përpjekur ta bindte  zonjën se ajo ishte mësuar të punonte e veshur vetëm me një palë tuta të lehta  e me një bluzë pambuku. Nuk e pati të vështire ta kuptonte, që në atë shtëpi  Aida duhej të dallonte edhe nga veshja që ishte thjesht “vajza e pastrimeve” dhe askush nuk duhej ta merrte peër person të familjes. Në këtë drejtim, zonja  Lucrezia ishte vërtet për ta admiruar për fantazine e saj. Një pasdite, kur  ishte e thërritur për t’iu shërbyer disa mikeve që do të vinin për çaj (kushedi  se pse kish nisur ta aplikonte këtë zakon që nuk përkonte me ato të vendit të  saj), Aida gjeti në raftin ku mbante mjetet e pastrimit dhe rrobat e saj të  punës, një uniformë prej kamariereje, me përparësen e bardhë me pala të vogla në fund dhe me rrethin për të mbajtur flokët. Zonja donte t’i habiste mikeshat  me stilin e jetës që bënte dhe mbase zbavitej ngapak, duke e njohur bezdinë që  i sillnin vajzës uniforma të tilla. Ajo u bë veshja e saj për çdo pritje. E  veshur me uniformë, ndërsa vendoste mbi tavolinë çajin, qumështin, fetat e  limonit, copat e kekut dhe biskota dietetike, Aida dëgjonte me kureshtje të  fshehtë bisedat e atyre grave, që dukej se s’kishin me se e kalonin kohën dhe  merrnin nëpër gojë të njohur e të panjohur. Sidomos e zonja e shtëpisë dhe dy  prej tyre, Tiziana dhe Patrizia, nuk pushonin së foluri. Ishin të reja, të  veshura me rroba nga firmat më të njohura, por Aida nuk e kuptonte pse i dukej sikur vinin nga një epokë krejt tjetër. Edhe në parfumin e tyre të shtrenjtë i  bëhej se fshihej një erë myku. Mbase ishin emrat që ia shkaktonin këtë ndjesi,  Lucrezia, Patrizia, Tiziana, emra të vjetër, të përcjellë nëpërmjet figurash të  rëndësishme, por që Aidës i shkaktonin një gërvishtje sidomos me ato shkronjat “zia” në secilin prej tyre. Çudi, mendonte, në gjithë ata emra të ëmbël të kësaj gjuhe, këtu vijnë e më mblidhen pikërisht këto…Nga dhoma tjetër dëgjonte zërat e vajzave të vogla, në përpjekje të dëshpëruara për të bërë detyrat e shkollës. Aida iu afrohej, i ndihmonte për të bërë një përkthim nga anglishtja, për të zgjidhur një problemë, për të gjetur në internet materialin e rekomanduar nga mësueset…Dhe përsëri vraponte të hiqte filxhanë e të çonte pjata…Ndonjëherë i dhimbseshin ato vogëlushe, të cilat ishin të detyruara nga e ëma të ndiqnin
 kurse noti, baleti, gjimnastike artistike…Kurse, kurse pa fund, aq sa nuk iu mbetej asnjë minutë e lirë për t’u marrë me lojrat normale të moshës së tyre. Por Lucrezia ishte e bindur që vajzat kishin talent të jashtëzakonshëm dhe s’linte rast pa u mburrur para mikeve te saj.
 * * *
 Një mëngjes, pas ndalesës së zakonshme në kthinën ku ndërronte rrobat, Aida hyri si përherë në sallën e madhe për të përshendetur zonjën e shtëpisë e për të marrë porositë dhe urdhërat e ditës. Befas u ndal si e magjepsur. Një piano e madhe, e re, mrekullisht e ndritshme në ngjyrën e zezë si prej ebaniti, kish zënë vendin e nderit në atë sallon të mbushur gjithë mobilje të çmuara e argjendarira me vlerë. Oh!, ia bëri Aida e mrekulluar, pa mundur të thotë asnjë fjalë e duke harruar të përshëndeste. Një e qeshur triumfale iu shkëput buzëve të fryra me botulinë të zonjës, duke pare reagimin e vajzës.
 Pastaj krojti zërin, mori pamjen e përhershme autoritare dhe ia bëri me dorë te frohej: Dëgjo, Aida! Kjo është pianoja, me të cilën do të mësojnë vajzat e mia. Aida ktheu kokën instiktivisht nga ana tjetër dhe ndeshi sytë e vajzave, ku nuk  lexohej asnjë lloj entuziazmi për këtë kapriço të re të mamasë së tyre.  Ndërkaq, Lucrezia vazhdonte: Një miku ynë, maestro i muzikës na tha që kanë  talent të jashtëzakonshëm (“Oh, përsëri?! Të shkretat vajza!”) dhe unë  insistova pranë burrit tim që ta blinim. Kështu mund të luaj edhe unë, se dikur kam marrë plot mësime në piano dhe kam qenë mjaft e zonja. Por, që të mos e  zgjatim: Pianoja është tepër delikate. Mjafton një përplasje që ta gërvishtë,  mjafton pak pluhur që t’ia prishë bukurinë dhe t’ia ndryshojë tingullin. E tha  edhe maestroja…Prandaj ki kujdes, pastroje rregullisht dhe lëre gjithnjë të  mbyllur…kur nuk studiojnë vajzat. Aida nuk dëgjonte…Dhe se mos e lan tastierën  me ujë e detersiv! Pianoja nuk e duron lagështirën. Aida i kish fiksuar sytë në  instrumentin madhështor… Edhe dritaren nuk duhet ta lësh hapur gjatë në dimër, ndryshimi i temperaturës e vret. Aida heshtte…Ah, edhe perden e dritares  përballë, mos e hap kur bie dielli. Aida ndiente një magnet që e tërhiqte  gjithnjë e më tepër pranë pianos, ndërsa gishtat nisën të lëviznin vetvetiu si  atëherë, kur s’ishte më shumë se gjashtë vjeçe dhe dëgjonte fizarmonikën e të  atit. Mundem, zonjë?- tha duke prekur kapakun e ndritshem dhe gati pa pritur  përgjigje e hapi lehtë, ngadalë, gjithë mall. Shtypi lehtë një tast, një “do”. Tingulli iu duk sikur i tha me ankesë: Ku ishe, ku ishe? Pastaj një “mi”. “Ah,  na gjete?” Një “si”…”Më në fund jemi bashkë!”.- Kujdes, u alarmua Lucrezia, -
është delikate. Më mirë…Por Aida nuk dëgjonte tjetër veç rrahjeve të zemrës, që  po e mbysnin. Tërhoqi ndenjësen që ndodhej pranë instrumentit, e largoi pak, u  ul, hapi e mbylli disa herë gishtat e mpirë dhe i kaloi mbi tastierë. Dhoma u  mbush me tinguj të hareshëm. Vajzat u afruan kurioze, duke e vështruar me  vëmendje. Aida tashmë kish humbur në një botë të pakonceptueshme për to. Ngriti  kokën, iu buzëqeshi dhe gishtat luajtën si me drojtje një nga ushtrimet që kish  mësuar kur ishte në klasën e parë. Lucrezia qeshi me ironi, por edhe pak e  befasuar. Vajza e shikoi një çast me përhumbje, pastaj duart u mbështetën  serish në tastierë. Luajti një fragment nga Shopen, pak Bah, pak Bethoven…I  erdhën ndër mend gjithë pjesët që po përgatiste para nisjes së dhimbshme, ato  pjesë, që tashmë i quante të harruara. Luante, luante si e dehur. I dukej sikur  mbi sup i ishte mbështtur dora inkurajuese e profesorit, dëgjonte zërin e tij:  Do përgatisim një koncert recital, Aida…Shikonte sytë e shoqes së dhomës,  sopranos më të talentuar të Institutit të Arteve, që kish zgjedhur një arie nga  opera “Aida”, për nder të saj. “S’ka kuptim të të shoqërojë në piano Aida e të  mos këndosh një pjesë nga opera me këtë titull”, kish qeshur. Gishtat lëviznin me virtuozitet mbi tastierë duke derdhur gjithë mallin, dhëmbjen, dëshpërimin, në arien “O atdheu im, o qiej të kaltër…”. Gjoksi i ngrihej e i ulej me  emocion, mbylli sytë dhe fluturoi në ato vite kur njihte vetëm lumturinë…Ishte  aq bukur dhe nuk e dija, mendonte. I vinin në mend bisedat me shoqe, shëtitjet  në pranverë në kodrat e liqenit, kthimi në shtëpi gjatë pushimeve të dimrit dhe  ajo soba me dru, ku ngrohte duart e ngrira, përqafimi i nënës…I kujtoheshin  orët e studimit, buzëqeshja e kënaqur e profesorit, zëri i shoqes së saj që  këndonte e këndonte…”O Atdheu im, o qiej të kaltër!...” Ishte aq bukur, ishte  aq bukur, përsëriste me vete. Me gjithë vështirësitë, me gjithë mungesat, ishte  jeta e saj, ishte vendi i saj. Një jetë e mbetur pas një herë e përgjithmonë.  Nuk kishte më kthim prapa… Kujtonte rendjet nëpër teatro e orkestra të ndryshme  të qytetit të madh ku jetonte tani, me shpresën për të gjetur një vend si  pianiste. Shpresë që shuhej çdo ditë e më shumë. Dikush as që pranonte ta  dëgjonte, të tjerë tundnin kokën me keqardhje, duke i thënë se do ta thërrisnin  në rastin e parë që do paraqitej, rast që nuk vinte kurrë. Një talent si ti,  vajzë e dashur, do ta merrja që nesër në orkestrën time, i kish thënë një  drejtues orkestre i moshuar, por si t’ia bëj? Gati askush nuk ka më dëshirë të  na dëgjojë e askush s’na ndihmon. Të rinjtë preferojnë muzikën shurdhuese,  kurse të vjetrit…eh, të vjetrit!...Gishtat vazhdonin t’i fluturonin në  tastierë. Dëgjonte tani zërin e trishtuar të vëllait, ish inxhinierit të  hidrocentraleve të Shqipërisë, muratorit të heshtur të qyteteve të huaja: Ne  jemi si fantazmat, Aida, as të gjalle, as të vdekur. Ndiehemi të huaj në vendin  tonë, mbetemi të huaj kudo që shkojmë. Koha na hodhi mbi supe rrënojat e  shembjeve të mëdha e na gjeti pa mbrojtje. Kush ishte i dobët, u shtyp nga kjo  peshë, të tjerë u forcuan, u rritën. E uneë? Si jam uneë? Ti je e fortë, Aida!  Ti mbase akoma nuk e njeh veten, nuk e di sa forcë kanë këta supet e tu  delikatë! “O Atdheu im…”I kujtohej legjenda e njohur e Rozafës, nuses së  pafajshme, që iu desh të murosej e të mbante mbi supe peshën e kështjellës që  po ngrihej. U bë guri më i fortë i qëndresës së kështjellës. Edhe ne jemi gurë  themelesh, dëgjonte zërin e shoqes së fëmijërisë. Është ky fati që na përcaktoi  historia. Gurët e themeleve janë të padukshëm. Askush s’mendon për ta kur sheh  një ndërtesë madhështore. Por pa ta, asgjë s’qëndron në këmbë. Ndaj pranojnë të  përulur peshën e rëndë. Jemi gurë themelesh e mbi këto themele do të ngrihet  një jeteë më e mirë për ata që do vijnë. A nuk ia vlen sakrifica që bëjmë? Unë,  gur themeli…Ëndërra ime, gur themeli…Pianoja, gur themeli…Aida-Rozafa…Gur themeli…në thellësi, ku s’ka diell, ku s’ka tinguj, ku s’ka dritë… “O qiej të  kalter…o qiej të kaltër!”…
Duart i ranë mbi taste si dy zogj të lodhur. Mbylli kapakun e pianos, si të mbyllte kapakun e një arkivoli në të cilin po varroste ëndërrën e saj më të çmuar. Pikërisht në atë çast një lot iu shkëput nga sytë për të rënë mbi shkëlqimin e zi, ku fytyra i reflektohej disi e deformuar. “Më falni, zonjë…” pëshpëriti. As vetë nuk e dinte në se po i kërkonte falje me vonesë për  përdorimin e pianos apo për atë lot të rrokullisur mbi instrumentin delikat.  Gishtat tërhoqën grykësen e urryer me shirita për se gjati, si telat e nje
kafazi (kafaz i shpirtit të burgosur, e quante me vete ajo) dhe fshinë ngadalë  lotin. Mbeti vetëm një njollë e vogël e lagur, që pastaj u avullua pa lënë  gjurmë… Heshtjen e thyen zërat e vajzave të vogla: “Uaaaau!” – ia bëri më e  madhja, duke rrahur shuplakët. “E foooortë!”, tha edhe tjetra me mahnitje.  Lucrezia nuk bëri asnjë koment. - Mirë, mirë, shkoni tani në dhomën tuaj, iu  drejtua të bijave. Kurse ti, i tha Aidës, fillo me rregullimin e krevateve,  kaloju bojë këpucëve që kam lënë në korridor, vazhdo me fshesën me korrent…Kemi  plot punë që duhen bërë dhe humbëm shumë kohë…Hë, se mos harroj: Nesër mbasdite  të dua këtu, se pres miket e mia për çaj! Po, zonjë! Dhe me vete përfytyronte  takimin e zonjës me shoqet e dashura. I njihte tashmë dhe i dinte bisedat e  tyre të preferuara. Do flisnin për politikën e politikanët me mediokritetin e tyre të zakonshëm, për artistët e filmave më të fundit, për modën e stinës, për  burrat e tyre të suksesshëm e pastaj do nisnin nga ankesat e pafundme ndaj  personave të shërbimit: “Unë jam me të vërtetë pa fat”, do thoshte njëra. “Kam  ndërruar shtatë kujdestare për mamanë dhe tani jam bindur që janë të gjitha  njësoj. Vetëm për parà punojnë! E di ç’bënte njëra? Mbështeste këmbët tek  hekurat e krevatit, ndërsa i bënte asistencë gjatë nates! Kurse tjetra nuk  donte ta hante pjatën me spageti, pse kisha shtuar borzilok. Më thoshte se në  vendin e saj, borzilokun e mbillnin neë varreza! Vijne ketu te vdekura nga uria  dhe pastaj…E tmrrshme!” Tjetra, mbase Tiziana, do ta bente zërin si më të qarë:
“ Këto s’janë asgjë, po e dini ç’më ndodhi mua? Më kish humbur unaza më e mirë  dhe i thashë moldaves që vinte të më bënte pastrimet: Këtu nuk hyn njeri tjeter  veç teje, ndaj le ta zgjidhim këtë punë me të mirë, pa thërritur karabinierët.  Unë e shkreta për të mirë i thashë! Po e dini ç’më bëri? I dha një shqelm kovës  me ujë, e derdhi mbi tapetin e mirë, përplasi derën dhe iku!” Po ti, i thërrite  karabinierët? “Unë…jo, se pastaj erdhi mamaja e të “fejuarës” së djalit tim  gjashtëvjeçar e ma solli. Ia kish dhënë ai si peng dashurie! Ha,ha,ha! Po ku ta  dija unë…E shikoni sa të paedukuara janë? Më prishi tapetin. Njëlloj janë të  gjitha!...Pastaj do vazhdonte Patrizia: Unë akoma s’kam gjetur një shërbyese  për të qenë pas asaj ruses që më iku pa më paralajmëruar. Një shoqe më propozoi dikë, por e dini ç’më tha: Është grua e zonja, vjen nga Ukrania dhe është shumë  inteligjente. Po ç’më duhet inteligjenca e saj, moj? – ia ktheva unë. Tru kemi  sa të duash vetë në familje, ne na duhen krahët e fortë! I thashë mirë, apo jo?  Ha,ha,ha! “Unë nuk e di çfarë inteligjence ka gjetur ajo mikja jote tek  ukrainsja”, do hidhej një tjetër. “Gjithë ekstrakomunitaret qe kanë hyrë e kanë  dalë në shtëpinë time, s’janë tjetër veç injorante. I – njo – ra - nte! Do ta  theksonte edhe një herë këtë fjalë, duke e ndarë në rrokje. Nuk dijneë as të  lexojnë! Ka dhjetë vjet që është këtu ajo indiania që më hekuros rrobat dhe  dhjetë fjalë nuk i di akoma! Inteligjente, thotë!!! Ncncnc!”
 Lucrezia do t’i dëgjonte. Gjithnjë përpiqej të gjente diçka që t’i çudiste shoqet e veta. Mbase një herë të vetme do t’i linte mënjanë ankesat e do thoshte: “Kurse unë, të them të drejtën, këtë herë kam qenë me fat. Kjo  shqiptarja ime nuk prek gjë dhe s’i dëgjohet zëri. Duket e dobët e delikate,  por punon sa për dy.” Do shikonte një herë rrotull e do shtonte si tinzisht: “Dhe kam përshtypjen se nuk është fare pa shkollë, se ndonjëherë, kur nuk kam  kohë unë, i ndihmon vajzat të bëjnë detyrat. Ato, në të vërtetë nuk kanë  nevojë, se janë të shkëlqyera në mësime, por ja, kështu, për t’iu gjetur ndonjë  fjale anglisht në fjalor ose për ndonjë problemë të thjeshtë.”
Si i kishte thënë mësuesja e liceut? “Emri yt do të përmendet një ditë, Aida!” Lukrezia do të vazhdonte të fliste e të fliste, por me siguri nuk do thoshte asnjë fjalë për ndodhinë e atij mëngjesi, veç do të theksonte: “Po, po, kam qenë me të vërtetë me fat”…Pastaj do ta ulte zërin: “E dini? E paguaj vetëm gjashte euro orën!...”

Rrahim Sadiku: Përflakja patriotike

Rrahim Sadiku

Përflakja patriotike
(tregim)

E takuan Bilallin dhe u gëzuan që po e shihnin pas rreth dy dekadash mërgimi një mik të dashur. Pas përshëndetjeve të ngrohta e të shpejta, ai nisi të fliste se ishte dikur, është sot e do të qëndrojë edhe në të ardhmen stoik, si rrallë kush mbi këtë dhe. Shtoi me të shpejtë se të gjithë e dinë se ishte, po duhet ta dinë se është edhe sot patriot e se pos patriotizmit, në jashtësi dhe në brendi të tij nuk ka tjetër gjë. Shtoi se patriotizmin e thellon, e pasuron dhe e ruan ai me xhelozi. Prandaj nuk ka kund edhe një tjetër si ai, ngado që të kërkosh.
Të dy mbetën si të gozhduar. Kishin ardhur ta takonin mikun e vjetër e ai sikur po tallej me ta. Po tallej apo si e kishte hallin! Filluan të shikonin njëri tjetrin të habitur. Po u shkonte mendja se ai kishte pësuar krizë nervash dhe nuk mund t’i koncentronte mendimet. Bilalli sikur nuk i shihte, sikur nuk e dinte se ata ishin aty. Fliste e fliste për patriotizëm. Për do kontribute që kishte dhënë gjatë kohës së okupimit klasik (ata kurrë nuk e kishin kuptuar se cili duhej të ishte okupimi modern), se ishte dalluar me grumbullim e dhënie parash gjatë luftës... U ulën e po e shikonin. Ai nuk ndalej. Bimit i ra ndërmend atëherë, se atje jashtë, në rrethet shumë të ngushta patriotike të mërgatës, Bilallin e kishin cilësuar dhe trajtuar si tradhëtar. Këtu ishte e gjitha. Tash ai, duke i ditur ata si njerëz me ndikim në krahun e atyre të luftës, donte të tregonte menjëherë se ishte krejt tjetër. Pasi e zgjidhi enigmën. Bimi ua bëri me shenjë të tjerëve që të mos bënin zë e të dëgjonin. Bilalli, si i kurdisur, vazhdoi të flsite:
“Unë dhe të këtillët si unë ishim, jemi e do të mbetemi patriotë. E gëzojmë dhe përgëzojmë aftësinë tonë patriotike. Mu për këtë më shtohet e më shtohet dashuria për këtë tokë të vuajtur. Të shumëvuajtur. O, sa jam i lumtur tash kur e them me gjithë zemër, me sa më zë fyti, si i zgjuar nga ëndrra: pasha sytë jam në Kosovë! E kur ia thash së pari vetes këto fjalë, o miq, (pra ai e dinte se ishin aty) isha duke zbritur nga aeroplani, me të cilin lirisht u ktheva nga mërgimi i gjatë...”
Një pikë loti a djerse i shkoi faqes dhe ai e fshiu me shpejtësi. Bëri përpjekje të dukej ai i zakonshmi, të fliste për gjërat që duhej të fliteshin në këso rastesh, po nuk u frenua dot.
“Po kthehem në atdhe, po kthehem– brohorita. Dhe kam shumë besim se këtu jam njeri i nevojshëm, tepër i domosdoshëm, e binda veten... Më falni që nuk po ndalem (u kujtua për ata përsëri) po e kam nga malli... Ndoshta nuk u duket se fola shumë, se po e teproj. Por jo. Ta dini se e them me bindje që pa mua nuk mund të ketë zhvillim e përparim në këtë tokë të bekuar. Besomëni... Gjithë rrugën e bëra duke e bindur e stërbindur veten për këtë. Dhe u binda aq shumë, sa gati edhe qava. E mu kur lotët po nisnin rrugën e tyre për tu bërë publik, se si më shkoi një e dredhur shtatit, një si e ftohtë e pa kontrolluar. A do të më kuptojnë – pyeta veten. A do të ketë njeri tjetër, me këtë aftësi si i kam unë, për të më ndihmuar në punë? Për këtë kisha shumë mëdyshje dhe për pak u zhgënjeva. Por, do ti e aeroplani ateroi. Ndoshta edhe do të isha kthyer... Kur aeroplani preku tokën, e dija atëherë se ishte vonë për mendime të tjera. Edhe nuk doja të mendoja tjetër, se tashmë e kisha hedhur disa hapin e parë në tokën e lirë të atdheut. Ndërdija ime, e mësuar gjatë jetës në mërgim, sa zgjatën vitet e okupimit me frikë e me andralla, u zgjua pavetëdijshëm. Ajo kishte mbetur gjithnjë e vëmendshme dhe sikur më tha të kisha mendjen. U drodha dhe u shndërrova i tëri në sy e vesh. Po asnjë polic nuk më bërtiti, asnjë civil nuk mu vu prapa të më zhbironte dhe eca deri te taksi pa më ndodhur gjë. Madje tejet krenar...
“Eh, liri , e dashura liri- thashë me vete dhe ia mora këngës. U ndjeva më trim se kurrë. Edhe taksisti kishte qëlluar një trim i rrallë e një atdhetar i kulluar dhe u kënaqëm. Kemi kënduar derisa arrita këtu, në qytetin tim të dashur, ku qava, pushova e vrapova derisa u lodha. E të erdhën mandej patriotët për të më vizituar. U mahnita. Nuk e paskam ditur se ku kam lindur e ku kam pasur nderin të jetoja kur isha fëmijë. Këtu secili po më del më trim, më sakrifikues e më atdhetar se tjetri. Pa, pa, pa, sa shumë trimëri paska pasur në këtë qytetin tim e nuk e paskam ditur! Romane, novela, poema... shkrime pa fund mund të dalin nga veprimtaria e bujshme e secilit...”
Fliste e fliste Bilalli e ata u larguan pa ia prerë fjalën, pa u përshëndetur, sepse filloi t’u ushtonte koka... Ikën, por nuk kishin shpëtuar... E takuan rreth dy muaj më vonë e ai u sul t’i përqafonte, t’i uronte e t’i ftonte për të pirë së paku një kafe së bashku. Nuk ia prishën. Ende nuk ishin ulur mirë, kur Bilalli e vazhdoi rrëfimin e tij, mu aty ku e kishte lënë atë ditë:
“Kaluan shumë ditë e unë kam jetuar si në ethe. Sidomos natën. Kudo hare, gëzime e heroizma që nuk i zë as kënga. Kreshnikëri ore, kreshnikëri. Kudo po i takoja të gjallë e plot elan Mujin e Halilin. Vërtetë shpatë e topuzë nuk kishin, po me pushkë, mitraloza e bomba ishin të ngarkuar sa mezi ecnin. Edhe me para ishin të ngarkuar, po. As nuk e dija se ku i merrnin as kur i jepnin. Kafe më kafe kam shkuar me grupe të ndryshme shokësh të këtillë. E të kemi porositur mish sa gati na pëlcisnin zorrët. E të kemi dëgjuar këngë të zhurmshme, aq sa gati na pëlciste timpani i veshit. Dhe mu atëherë rakia shkonte, përvëlonte të bënte zog të lirë, gati për fluturim... Oh, sa bukur e ndjenim veten, kur i shihnim këngëtaret, me fustanin më pak se një pëllëmbë, me shpatulla, bel e faqe të denja për Hollivud, me zë nga i cili u dridhej nga emocioni, nga fjalët e mëdha të këngëve ku trimëria rridhte e rridhte, për të treguar se çka është patriotizëm i kulluar. Pikërisht ky patriotizëm (e jo lakuriqësia e trupit, si mund t’ju shkojë në mendje) bënin që paranë për ato e jepnim me grushte. Më besoni se këtë e bënim për t’i elektrizuar ato, për t’i cytur edhe më shumë atdhetarisht. Po edhe ato hidheshin mbi ne e pa dhuronin lumë puthjesh... Lumë ore, lumë. Ani kur ndokush në ekstazë e sipër, nxirrte atë të bekuar revole, e ta zbrazte tërë karikatorin aty, mu para këmbëve të orkestrës. Pa, pa, pa, pështjellimi që bëhej. Kurse madhështia jonë, ndjenja jonë patriotike, e etja për ta bërë vendlindjen nuse rritej e rritej. Të fillonim mandej me dolli për të parë vendin të përparuar, të kulturuar e më të bukurin mbi këtë dhe. Kur ishim te këto urime, na dukej sikur e arrinim ta preknim edhe qiellin me dorë. Atëherë bëhej çka bëhej e tej, diku nga fundi një oborri, jehonte edhe ndonjë shpërthim bombe. Ngriheshim atëherë në valle dhe nuk ndaleshim derisa nuk laheshim në djersë e derisa nuk na ngulfaste lodhja...
Liri o liri! - them ende. Të puthsha në ballë. Po nuk paska pasur më të mirë, më të nevojshme e më të ëmbël se ti... Po, liri, po. Të puthë ashtu si më puthe ti mua kur erdha e kur të gjeta kaq të denjë e aq madhështore kudo mbi atdhe... Po mos kujtoni se kjo është e gjitha. Jo ore jo,.. As ditën nuk e kalonim keq, më besoni. Ka dashur zoti e na janë hapur plotë e përplot kafene, plot lokale për lojëra, për argëtime intime... Secila më e pajisur dhe më e bukur se tjetra. Janë të atilla sa, kur hyn brenda nuk të jepet të dalësh më përjashta. E të mblidheshim atëherë ne të patriotizmës, ne të orës së parë të patriotizmës, si po guxojmë të quhemi tani, e të përqafoheshim sikur nuk ishim parë me vite. Eh, kemi vuajtur ne atë kohë kur as guxonim të qanim hallet e le të festonim. Për të treguar se ishim liruar, fillonim e të qanim hallet e kësaj toke të vuajtur e të dashur sa s’ka më. Kur lodheshim duke biseduar për të kaluarën, i ktheheshim së ardhmes. Flisnim me kompetencë për rrugët që duhej ndjekur për të qenë shembull për të gjithë. Gjenim edhe mënyrën shumë adekuate se si duhet bërë bashkimi i gjithë tokave etnike. Mandej hartonim strategjinë se si duhej fituar pavarësia e plotë e atdheut. Kur kishim pakëz kohë të lirë, shkonim e pushonin një trohë, për të marrë veten, se ju, nuk e dini sa të lodhshme janë këto punët e atdheut! Dhe mos kujtoni se kur vendosnim për atdheun pajtoheshim në të gjitha pikëpamjet. Jo ore, Po të na dëgjoje nganjëherë, mund të mendoje se po ziheshim e se po bëheshim gati të thernim njëri tjetrin. Derisa secilën mbrëmje njerëzit na shihnin duke ngrënë e duke pirë.”
“Hanim, e pinim, e këndonim e vallëzonim të gjithë njëzëri... Na shihnin pothuaj duke u kacafytur dhe habiteshin. Nuk e merrnin dot me mend se për këtë të shkretë tokë martire ne po e shkrinim veten, se kishim mendime shumë të ndryshme dhe shumë të zhurmshme. Fundja çfarë debati mund të jetë ai ku nuk ka përplasje mendimesh. E ne kishim kontradiktë mendimesh, sepse e dinim që vetëm kontradiktat të përparojnë... Kur mendonin se e kishim bërë mjaft, ia jepnim dorën njëri-tjerit e kërkonim falje, se nuk pëlciste hataja ore... Madje, që ta merrni vesh edhe ju, neve as mendja s’na shkonte të bënim ndonjë hata. Secili kërkonte të përfillej mendimi i tij, vetëm mendimi i tij, e për të tjerët as donte të dëgjonte. E pse të dëgjoje se çka thoshte tjetri, në fund të fundit? Cili është ai afër meje që rrah gjoksin? Një që ka shkuar katër vite në studime, e një provim nuk e ka dhënë. Po kjo nuk do të thotë se ai nuk është patriot. Të fikë fare kur vjen puna për t’u matur nga aspekti i atdhedashurisë. Jo vëlla, ai qëkur ishte tetë vjeç bëri një vepër të madhe atdhetare, e cila nuk u shënua nga historianët tanë dembelë dhe u harrua, sa as vetë ai nuk e di se çka bëri atëherë... Mu pse është veteran i orëve të para, ai kur flet kërkon ta dëgjosh domosdo e të mos e kundërshtosh as edhe në një fjalë. E di ai se mendimi i tij nuk mund të jetë pa peshë, prandaj i ka hak edhe kërkesat,.. Dhe ne e dëgjojmë e nuk ia prishim kurrë. Zoti mos e pastë thënë. Kurse do të tjerë nuk ke përse e dëgjon. Kush na qenkan ata, mund të pyesni ju. Ata ore, që jo një po disa orë nuk ndalen, po flasin e flasin për vete, vetëm për vete. Madje kur e bëjnë këtë edhe na shesin mend. Në mesin e tyre është edhe Ai (kështu e quan veten) që kujton se është i vetmi që di të tregojë se cila rrugë duhet zgjedhur për të ardhmen, se ky apo ai veprim na hap horizonte për jetë më të mirë! Oh, Ai është një profesor, një mendjemadh që kurrë në jetën e vet nuk i ka mbajtur orët e mësimit me rregull, që ka luajtur nëpër çajtore shah e domino nga mëngjesi deri në mbrëmje. Kurse ai tjetri! Po ai është burrë i mirë. Një bujk që kurrë nuk e ka ngrysur ditën duke punuar në arë. Me atë që më ulet sikur me qëllim gjithmonë përballë, nuk ia vlen të merremi. Është një zejtar, që tërë jetën është marrë me thashetheme e me asgjë tjetër. Po edhe ky, për punë patriotizmi, është i rrallë. Mos fitoni bindje të keqe për njeriun. E ky që flet me të madhe është njeri i rrezikshëm. Sidomos për çështje të atdheut ai nuk të falë. Edhe pse nuk është asgjë më shumë se një copë shofer, edhe pse nuk e di as vetë se për kë ka punuar deri sot, për diskutime atdhetare nuk e ka shokun. Të mahnitë fare. Ky tjetri...Ky popull e di se jo vetëm që duam të tregohemi trima të mëdhenj, por ne edhe se jemi trima, prandaj nuk po ua shpalos bëmat e të gjithëve se humbim shumë kohë. Atdheu tash ka nevojë për veprime e jo për fjalët tona...”
Si duket edhe rrëfimi i Bilallit e gjeti fundin.
“Eu, ende nuk paska ateruar edhe me mend në Kosovë ky” – u habit Bimi dhe u bëri shenjë shokëve të largoheshin se po u pëlciste koka. Do zoti e u takuan me Bilallin të nesërmen, kur ai sapo e kishte shtruar me raki e me meze me disa tregtarë të njohur, që po fitonin miliona ato ditë. Ishin mbushur me veten ata e as nuk shikonin tutje. Nuk donin t’ia dinin se ende llogarinë e bënin me gishta, kurse shkrim leximin ende nuk e kishin filluar. Bilalli i pa nga larg shokët e vjetër dhe u ngrit me hov e u doli përpara. I mori përqafe dhe i uli pothuaj me dhunë mu në ballë të tavolinës, Mendonte se ashtu i nderonte edhe më shumë. I njoftoi me miqtë e tij tregtarë dhe u mburr se e kishte për nder që ishte nxënës disave prej tyre. Ata e kuptuan se i lavdëroi për ta ngritur edhe më shumë veten. Po si patriotë ata te Bilalli nuk ishin edhe aq të çmuar. Së paku këtë e thoshte qëndrimi i tij. Fundja, le të mendonin ata ç´të donin, Bilalli nuk kishte kohë për të humbur dhe menjëherë u dha shenjë të cakërronin gotat, të fusnin diç në gojë dhe duke kujtuar se po e prisnim me padurim vazhdimin e rrëfimit të tij patriotik, ia filloi:
“Disa po kujtojnë se ne kemi gjetur mundësi e po kënaqemi pa e vrarë mendjen për asgjë, pasi paskemi kohë e para. Nuk po duan ta kuptojnë se ne, si trima që jemi, duam t’ua ngulisim në mendje të gjithëve se kush ishte, kush është dhe kush do të jetë populli ynë dhe shteti ynë. Po u themi me fakte se ne ishim ata që kemi dhënë çdo gjë për këtë popull e për këtë vend, ne. Kjo na shtynë dhe na jep të drejtë që tani t’i kërkojmë edhe të drejtat tona, edhe që të na ndahen merita publike. Kur kërkojmë këto, mos mendoni se i duam për vete edhe për përfitimet që sjellin ato. Pikërisht për të mos ndodhur këso keqkuptimesh, secili nga ne e thotë troç se nderet për ne, benificionet për ne janë realisht benificione për kombin, për kujtesën e tij dhe ato vlejnë si mësim për gjeneratat e ardhme,.. Na dëgjojnë duke folur shumë e me të madhe dhe kujtojnë se jemi nga ata mburravecët e asgjësë. Ne të gjitha i bëjmë vetëm për t’u dhënë mësim të tjerëve, për t’u treguar se si secili duhet ta thotë pa drojë mendimin e tij, se nuk është turp edhe kur flet për vete, se mburrja deri dikur është edhe vlerë për patriotët e kulluar, se nuk duhet stepur për të shfaqur mendime të goditura edhe politikën vendore e botërore... Jemi duke u flijuar vëllezër, jemi duke u flijuar, por jo kot. Po flijohemi duke e ditur se po i sjellim të mira të mëdha vendit tonë. Prandaj nuk na dhimbset as koha e as vetja. Mu pse orët më të shtrenjta të jetës sonë i kalojmë me halle të atdheut, nuk jepemi. Nga angazhimet e shumta që kemi, mezi gjejmë kohë për të qenë pak edhe me familjen tonë. Kur mbrëmjeve, me mundime të mëdha, dalim e turremi kafeneve, nuk e bëjmë për të kënaqur veten, po duke e ditur se me praninë tonë aty u japim shembull të gjithë atyre që janë aty. Edhe na nderojnë sa nuk mund të besoni. Ende pa u ulur, na vijnë pijet e para nga kush e di kush, po pas pak vijnë edhe meze të zgjedhura. Për ne porositen edhe këngët patriotike. Pothuaj tërë natën këndohet për ne. Atëherë krenaria na shtohet më shumë. Të shkojmë pastaj tavolinë më tavolinë e të përqafohemi, e të urohemi, e të betohemi se këtë vend do ta bëjmë lule e dritë. Me po të njëjtat fjalë na e kthejnë edhe të tjerët, sepse tashmë dimë pothuaj çdo gjë secili për secilin...”
“Po qenkeni dritë e lule me të vërtetë“ – nuk u kuptua në e kishte me shaka apo me të vërtetë Goni, që me ta ishte për herë të parë. Bilalli, që ishte nxehur pak nga pija, kujtoi se duhej të fliste edhe ndryshe, kështu që ia nisi:
“Kjo që fola deri tash nuk është e gjitha ajo që mund të thuhet për shumë prej atyre që hanë e pinë nëpër ato tavolina. Ajo është vetëm e dukshmja tyre. Se nuk kemi edhe informata të shumta për secilin dhe e dimë se çka kanë bërë në të kaluarën e çka do të bënin edhe sot, po të kishin mundësi. Ne flasim e përqafohemi edhe me ata, po e dimë se në brendi, në mendje e në zemër janë të prishur... Ashtu si e dimë se disa si unë jemi si hyjni, si shenjtëri kombëtare. Duke qenë të këtillë ne e ata të atillë, kalojmë edhe më mirë e japim shembuj edhe më të mirë. Tregojmë se atdhetarët duhet të jenë edhe diplomatë, duke menduar diçka tjetër e duke folur diçka krejt tjetër, duke e përqafuar me afsh edhe atë që të neveritë, duke i thënë qengj edhe atij që e di se është ujk. Ne kështu e ushtrojmë dhe e ngulisim tek të tjerët tolerancën e mirëkuptimin. Afrojmë e i bëjmë miq edhe ata që duhej t’i trajtonim si armiq. Me këtë e lëmë rrugën hapur për t’u takuar përsëri në mbrëmje, po edhe të nesërmen, po edhe vazhdimisht.... E mirë kjo raki për besë, e mirë. Mezet qenkan ftohur, po nuk do t’i lëmë të na shkojnë dëm. Gëzuar! ”
Bimi dhe të tjerët nuk po gjenin forcë të duronin më. Derisa Bilalli po bëhej gati për të vazhduar rrëfimin, ata u ngritën të iknin. Edhe do të kishin ikur pa hezituar, por nuk po i mbanin këmbët, nga rakia që kishin pirë. Ishin si të shokuar edhe nga fjalët që kishin dëgjuar... Ata po merreshin me largimin, kur i panë shumë afër pjatat plot mish që avullonte, pijet që sikur ua bënin me sy. Ata i kishin në duar gotat e andej po mundoheshin si e si të dilnin sa më shpejt jashtë asaj kafeneje kundërmuese. I ngritën gotat e po dëshironin të ishin sa më larg atyre njerëzve që as vetë nuk e dinin se si ishin kandisur. Por, u ishte bërë vonë, pasi Bilalli tashmë e kishte gjetur fillin e bisedës dhe e kishte lidhur mirë ligjërimin e tij:
“Nuk jam tashmë vetëm unë që përsëris shpesh: Po pasha sytë jam në Kosovë, do të jetoj në Kosovë dhe do të shkrihem për vendlindje, jo! Me burra si unë është mbushur i gjithë vendi. Se shkoj edhe në qytete të tjera, në vendpushime, në piknikë. Kudo mirë e më mirë. Më besoni burra se aspak nuk pendohem që e lash punën në botën e jashtme, që këtu nuk po punoj asgjë për të fituar e po i shpenzoj ato para që i kam fituar me pikën e mundit për vite të tëra. Aspak nuk pendohem për këtë. Po kush më njihte mua atje? Po kush më pyeste si kam kaluar? Po kush më porosiste një pije a një meze si të njohur që më kishte? Askush ore, sikur isha një hiq fare. E këtu nuk më ndahen nderet. Nuk më ndahen fjalët e mira, njohjet me njerëz të shquar, shumë të shquar... Nuk ka dy ditë e jam njohur me Trullacin. Me Trullacin, ej. Kam kujtuar se është mendjemadh e vuan nga pozita që ka, po nuk kishte qenë e vërtetë. Ai ishte burrë e shkuar burrit. Kemi pirë e kemi ngrënë sa mezi na e mbante barku. Dikur dëgjova se e kishte bërë një shtëpi të re në qendër dhe si pa dashje ia lëshova një grusht para në xhep. Ai nuk tha gjë po më shikoi me dashamirësi... Po sa burra të mirë ishin Simi, Shtërpani, Mjerani etj. Dushi... Me të gjithë tash e mbas do të jem mik e shkuar mikut. Nuk e kemi të vështirë ne patriotët të lidhemi mes vete e të gëzojmë këtë që kemi arritur... Nuk e kemi të vështirë t’u bëjmë ballë sfidave të jetës tani...”
“Mirë e ke, po si mendon të vazhdosh të kënaqesh kështu pasi të të jenë mbaruar paratë, se ato të mira janë, po firojnë shpejt, sidomos po fillove t’ua lëshosh në xhepa atyre që i kanë më të gjerë se të ishin thasë...- e pyeti Bimi, që mezi i shqiptonte fjalët nga pija.
Bilalli nuk donte pyetje të atilla, nuk donte të dilte nga tema e patriotizmës dhe ia nisi ashtu turbull e turbull temës së tij:
“Po ku ka më mirë në botë se këtu, ore?...Mos po përsëris gjë?! Epo edhe përsëritjet janë të mira, sidomos kur thuhen nga të përkushtuarit për atdhe e ardhmëri... Po kush më ka përshëndetur e përfillur mua atje në vend të huaj? Kush ka pasur kohë të merret me mendimet e mia, me brengat e mia patriotike? Askush. E këtu, po, jam dikushi. Patriot midis patriotësh, këshilltar midis këshilltarëve, i mençur midis mençurakëve. Dhe jo një askushi, ndonjë kushdokushi, pa emër. Rrethi im, i miqve të mi (mikeshat nuk po i përmend tani, se ato janë tjetër gjë e nuk ka kuptim të na ngatërrohen nëpër këmbë kur po flasim për gjëra kaq jetike) e ka kuptuar se jam e sotmja dhe e ardhmja e ndritur e këtij vendi. Edhe jam, e keni kuptuar apo jo. Edhe ti Bim. Edhe ti. Burgun e ke mbajtur, drurin e ke ngrënë, të zeza të panumërta ke përjetuar, po patriot si unë nuk je bërë dot. Duhet të ngrihesh e të ma pranosh, nuk është punë zilie kjo... Unë jam ura lidhëse për bashkëjetesën e ardhme të këtij vendi me botën e qytetëruar... Edhe Dushi e Trullaci u pajtuan me idetë e mia. Ata do të financojnë projektet e mia... Ja ku do të jenë paratë, ja...”
“Kjo nuk durohet më“ – u irritua Goni. Edhe pse foli me zë të lartë, Bilalli e injoroi dhe vazhdoi me të tijën:
“Besoj se tashmë të gjithë e kanë kuptuar se e mira e këtij vendi lidhet pikërisht me emrin tim e me idetë e mia. E mua idetë nuk më mungojnë. Dal kafeneve për të shitur e jo për të blerë ide. Miqtë e mi të rinj më kuptuan dhe më pranuan. Dal kafeneve që të gjejë edhe miq të tjerë të më pranojnë kështu si jam, me madhështinë që kam. Por, po e shoh se kanë filluar të ma kenë zili e kjo po më brengos.”
“Nuk besoj që askushi mund të jetë dikushi” – pa iu drejtuar askujt foli Goni.
“Djalo...” – e korrigjoi Bilalli. Njëri u mundua të fliste, por nuk mundi se ishte bërë tapë. Bilalli e gjeti rastin e ia nisi:
“Tregova më parë se ne, patriotët e mirëfilltë, jemi duke e kultivuar sistemin e vlerave, që është thelbi i zhvillimit demokratik të një vendi. Ne e njohim mendimin e lirë dhe çdo pasuri intelektuale e ligjore që ka sjellë bota me liri të vërtetë... Tregova dhe nuk po e përsëris më. Vazhdoj rrugën time me dashurinë time për të gjithë... Vetëm zgjate Zot kështu....”
“Po ti kush je ore – e pyeti Goni Bilallin. Si nuk ta paskam dëgjuar zërin kurrë?”
“Je i ri ti, djalo!”
“Si nuk më paska folur kush për trimëritë tua, për përkushtimin tënd. Si nuk paskam lexuar as në gazeta e as në libra? Gjithë kjo veprimtari atdhetare, gjithë kjo njohur, gjithë ky përkushtim nuk kanë mundur të kalojnë pa u vërejtur... Pra, kush je ti.”
“Unë jam më i madhi ndër të mëdhenj” – u përgjigj pa ndrojtje Bilalli.
“Mos ndoshta nuk të kanë përmendur askund, sepse janë frikësuar nga madhështia jote e vogël, minore?!”
“Unë jam më i madhi ndër të mëdhenj” – përsëriti Bilalli.
“Ti je një askushi, ja kush je ti – edhe Goni ia ktheu pa ndrojtje. Ti je një mashtrues. I vetes në radhë të parë, po edhe i të gjithë atyre që rrinë me ty e të dëgjojnë...:
“Nuk jam patrioti i parë që fyhem kështu” – Bilalli ishte i qetë.
“Patrioti i shurrës, me nder të tjerëve. Ti luan me atdheun dhe kujton se nuk e kuptojnë këtë të tjerët... Ti je një gdhë, trung i pagdhendur, lis i shtrembër (nyjak)... Gjatë jetës sate nuk e ke lexuar as edhe një libër, nuk ke bërë kurrë as edhe një punë me vlerë... Je strukur si hut dhe ke pritur kur do të të vijë diçka në sqep. Dhe po kujton se tashti, kur gjaku u derdh e vendi u lirua, mund të mbushesh si të duash... Ti nuk di asgjë. Të gjitha ato që flet për atdheun, patriotizmin, demokracinë... i ke dëgjuar nga të tjerët...:
“Unë... unë...” – Bilalli nuk po e gjente dot atë që duhej të thoshte.
“Ti nuk e meriton të jesh këtu, me njerëz që mendojnë seriozisht, duan seriozisht e edhe flasin seriozisht... Për ty të gjitha janë manipulim, lojë dhe përfitim...”
“Lëre Gon.”
“Po e lë... As nuk do të kisha folur me të e as për të, sikur të mos ishte mbushur vendi me tipa të këtillë, që janë djaj e shiten engjëj, që nuk dinë gjë e flasin për të gjitha dituritë e botës, që nuk kanë skrupull për asgjë e shtihen si tolerantë të pakufi...”
“Prandaj lëre. E sheh ky veten e rri ku e ka vendin... Mos sot, nesër. Ose, nëse vazhdon e nuk ndalet, e ndal dikush...”
Bilalli kishte kujtuar se i kishte kaluar të gjitha sprovat. Me kalimin e ditëve, e kishte bindur veten se e kishte dhënë provimin e patriotit. Mendonte se edhe si i mençur e demokrat ishte pranuar nga të gjithë. E kishte bindur veten plotësisht se më nuk do ta pyeste kush me dyshim për të kaluarën, për të bëmat, për punët patriotike... Kohë më parë ai me mendime e me të gjitha ishte në vrullin më të madh të lavdërimeve për vete dhe nuk preokupohej me asgjë tjetër. Hasja në Gonin e nxori nga ajo gjendje dhe doli krejt i zbuluar. Deshi të dukej se nuk ishte prekur, po ajo që ndjeu iu vizatua qartë në fytyrë dhe secili mundi ta kuptonte se sa shumë ishte hutuar. U skuq, u zverdh, i hipi inati e nuk po dinte çka të bënte. Për fat të tij, aty po kalonte Trullaci me Simin e me Dushin. Ata u kënaqën kur e panë ia bënë me dorë të shkonte e t’u bashkohej... Ai vrapoi nga ata, sepse mezi e kishte pritur një rrugë që ta nxirrte nga ngushtica në të cilën e kishin futur.
Bimi e shokët e tij më në fund dolën nga kafeneja...