Adem Gashi: TREGIM ME DY PAMJE

TREGIM ME DY PAMJE

(Ju siguroj se kur zura ta shkruaja pamjen e parë as kisha dëgjuar për romanin e H. Bëll-it “Fotografia e damës me grup”, por sapo e kisha lexuar veprën e R. Kenos “Ushtrime stilistike”. Tregimi është botuar në librin “Udhëtimi i fundit”, Dukagjini, Pejë 2001)


PËREMRAT VETORË
(Sipas një fotoje, 25 vjet më parë)

UNË rrallë i shpupuris letrat, fotografitë e shkresurinat e moteve të shkuara. Por, i shpupuris ato kur më shpupurisin kujtimet ose, më drejt, kur më përmend vetmia me të trokiturat e saja të forta në membranën e kujtesës. Mbase këto të trokitura i kam dëgjuar për herë të parë që atëherë, para njëzetepesë vjetëve, para një çerekshekulli, kur këndohej kënga për katër copat e byrekut të Usta Muratit, që bënin dy lekë, por që këngëtari i konvertonte në dy pare. Ishte një ditë tetori ajo, një ditë mulate që herë ngjante me verë e herë përbaltej me verdhimë vjeshtës. Unë sapo kisha blerë këpucë të reja. Ishte hera e parë që i mbathja dhe ishte hera e parë që, ndryshe nga të tjerat, nuk po ndihesha më i kamur, por më i varfër. Ndoshta ato çaste kam provuar për herë të parë ndjenjën e vetmisë. Jo shumë larg meje, në oborrin e shkollës që dikur kishte qenë kazermë, pranë një akacieje qëndronte fotografi duke afishuar punën e tij me aparatin në duar. M’u duk si vetë shpëtimtari.
TI nuk ishe i sojit të atyre që u pëlqenin fotografitë, por nuk ma prishe. Madje u pajtove aq natyrshëm sa kushdo që nuk të njeh mund të mendojë se e bëre me kënaqësi. Për këtë gjest të kam pyetur shumë herë të tjera më vonë dhe ti gjithnjë je përgjigjur, poaq natyrshëm, si të mos kishte asgjë të veçantë. Tashti e kuptoj se ashtu siç ke pozuar para fotografit, ke pozuar edhe para nesh e vetvetes. Jam shumë i bindur se në ato çaste edhe ti i ke dëgjuar brenda vetes të trokiturat e frikshme të vetmisë dhe, pëlqimi për të bërë fotografinë, s’ka qenë veçse rezistenca e parë e luftës së pashpallur.
AI u ndodh fare pranë nesh dhe, sado që nuk kishte blerë asgjë, e vizatoi një buzëqeshje në fytyrën e tij të gjerë duke u drejtuar nga dielli si një luledielli në arat e kooperativës. Veprimi i tij i dha shkas fotografit, sado që ne ende nuk kishim vendosur që ai të vinte drejt nesh. Madje ai menjëherë zuri ta rrotullonte aparatin duke fiksuar pozicionin, largesën, drejtimin dhe, seç lëvizte në ato rrotëzat e vogla të tij. UNË, TI dhe AI po bëheshim gati të futeshim në vrimën e zezë të kozmosit të aparatit. Edhe ai me buzëqeshjen e vizatuar në fytyrë, siç e vërej tashti, përpiqej të tallej me frikën e vet para të trokiturave të vetmisë.
AJO kërceu si një panterë midis nesh në çastin e fundit para se ta shtypte butonin e fiksimit fotografi. Madje, futja e saj e papritur midis grupit (ishte rast i rrallë që një vajzë të pozonte midis një grupi djemsh para aparatit fotografik), e bëri tjetrin të hamendej. Ai uli kamerën ngaqë deshi të bindej me sytë e vet se midis grupit kishte edhe një vajzë. Unë shikova këpucët e mia të reja, ndjeva prekjen e ngrohtë të krahut të saj dhe trokitjet e dridhshme dhe të shpeshtuara të frikës së vetmisë. Duke e shëtitur mendimin nëpër një konstelacion të tillë ishte kryer akti i fotografimit dhe Njeriu me kamerë po largohej ngeshëm drejt akacies ku pak më parë e kishte varur çantën e tij të zezë. Pak më vonë më duket se formoi një melodi me fishkëllimë, gjithsesi diçka të përvajshme, pa asgjë heroike. Pamja e pakmëparshme ishte zhbërë si një imazh mjegulle. Mund t’i jepje çfarëdo forme mosqenies së saj, poaq sa mund të konturoje një ëndërr të para shumë vjetëve.
NE më kurrë nuk do të bashkoheshim në atë mënyrë, si atë ditë, para njëzetepesë vjetëve, dhe kurrë nuk do të merrej vesh se ai ishte një bashkim i yshtur nga të trokiturat e frikshme të vetmisë, dhe kurrë nuk do të merrej vesh se po kërkonim mbrojtje brenda vrimës së zezë të kozmosit të aparatit, ose do të merrej vesh që në të parë dhe nga secili, po askush nuk do të denjonte ta shqiptonte atë të vërtetë. Thua se e vërteta e frikshme prodhonte vetë frikën!
JU provuat një herë që të preknit së paku për së kithi të vërtetën e atij çasti, por më vonë u tërhoqët dhe unë edhe tashti, pas kaq vjetëve, nuk e kam të qartë nëse prova juaj qe thjesht një kureshtje apo një jonizim i frikës së vetmisë që u bart nga fotografia e grupit tek secili prej jush, apo anasjelltas, nga secili prej jush tek fotografia? Nganjëherë më teket të mendoj se grupi ishte vënë para skuadrës së pushkatimit. Në sytë e secilit lexohet fataliteti. Ajo frikë është diçka që ngjit dhe nuk shqitet dot. Më në fund një dite mulate mund t’i ngjitet shumëçka, po kujtimit të asaj dite nuk i shqitet asgjë. Madje as pas një çerekshekulli të kësobotshëm.
ATA as që i lëkundi një gjë të tillë. Madje krijohej mbresa se duke kënduar këngën e byrekëve të Usta Muratit, me çmim të konvertuar, ata këndonin serenadën më të këndshme dhe më të hareshme të shekullit brenda oborrit të asaj shkolle-kazermë, ose të asaj kazerme-shkollë, që nxirrte mësues për fëmijët e shqiptarëve. Sa mbaronte kënga shtohej ndjenja e urisë dhe ti kishe ndjesinë se diku në fund të atij oborri ndodhej furra e ustait me byrekët që avullonin. Byrekë që kurrë s’i kishim parë, madje as në ëndërr. Po ama ata, tok me Usta Muratin, ishin diku në prapavijën e asaj fotografie të grupit, ishte avulli i sapodalë nga furra ose, më në fund, ishte sfondi i përfytyruar nga shtysa e urisë dhe e shijes së paprekshme.
ATO e sheshuan menjëherë ndjenjën e xhelozisë për shoqen e tyre dhe e bënë kumt kurvërinë e saj vetëm pse Ajo ishte futur në fotografinë tonë. Në fakt edhe Ato, secila syresh, kishte provuar të trokiturat e frikshme të vetmisë, por nuk e kishin pikasur si membranë mbrojtjeje vrimën e zezë të kozmosit të kamerës. Tashti e shoh qartë se sa e kotë ka qenë përpjekja jonë për t’u përpirë nga ajo vrimë e zezë harrese a përjetësie. Në foton e grupit ku jemi fshehur në mënyrë publike UNË, TI, AI dhe AJO nuk mungojmë as NE, JU, ATA dhe ATO dhe, në qoftë se sot, pas njëzetepesë vjetëve emrat janë të tjerë, trokitjet e frikshme të vetmisë janë po ato dhe godasin me ritëm më të tmerrshëm se të trokiturat e vdekjes. Së paku kështu dëshmojnë përemrat vetorë nëpër ushtrimet stilistike të artit e të jetës.
_________
(Drenicë, 1996)




GRUA
(Tridhjetë vjet më vonë)

E mërkura e tretë e tetorit të vitit të fundit të shekullit që shkoi po i dendte dhe po i dyndte njerëzit e të gjitha racave të globit në ish-rrugën “Vëllazërim-Bashkim”, e cila, para dhjetë vjetëve u bë “Kralj Petar”, kurse tashti dikush ka vënë një tabelë të llamarintë me një shkrim të përdredhur “Rruga: GJASHTË LISAT E LIKOSHANIT” (topos i një beteje të ashpër ndërmjet UÇK-së dhe Policisë serbe në Drenicë). Më dukej se çdo i dyti kalimtar mbante në supe rripin e aparatit fotografik. Ngutej sekush të kapte pamjet e fundit të mbetjeve të luftës. Pamje që hyjnë në vrimën e zezë të kozmosit të aparatit (në ç’botë do të shfaqen ato, vallë?). Se ç’më kujton kjo?
Papritmas në supin e majtë ndjeva një ngrohtësi prekjeje. Ishte dora e një gruaje. Ishte AJO. E tëra që më erdhi ndërmend t’i thosha qe:
“Po ti, nga u shfaqe kështu?”.
“Nga vrima e zezë e kozmosit të frikës dhe të vetmisë” – tha AJO.
“Atëherë ishe një vajzë çapkëne” – e ngacmova.
“Tashti jam një grua çapkëne, - ma priti AJO, - po lëri moralizimet!”
Ne zumë të ecnim kuturu drejt orëve të errëta të së mërkurës së tretë të tetorit, pa ndjenjën e frikës. Pamja jonë fokusohej në aparatet e kamerave. Një burrë dhe një grua nesër mund të shfaqen në të katër anët e botës, në tv, në revista të ilustruara, në vinjetet e shisheve të verës së Rahavecit apo në reklama konservash të sardeleve.
Lamë prapa ish-“Vëllazërim-Bashkimin”, ish- “Kralj Petrin”, “Gjashtë lisat e Likoshanit” dhe u futem në pyllin e një pasioni të parendomtë.
Rrotullimi i planetës GRUA në orbitën tridhjetë-vjeçare përmbytte frikën, vetminë, kufijtë, shtetet, diktaturat.
AJO.

(Prishtinë, 2001) 


________________________
Marrë nga profili i autorit në FB