Sylejman Aliu: MONOLOGU

Tregim nga Sylejman Aliu
 
MONOLOGU

… Do të bredh kështu tërë jetën dhe të gjithëve do t’ua them të vërtetën. Asgjë nuk dua të fsheh, sepse dua të ndryshoj nga të tjerët. Cili prej jush është si unë? Asnjëri. Do të thonë disa prej jush, do të thonë duke ngrehur hundët, se bëjnë jetë të pastër, të kulluar, se në shpirtin e tyre s’ka zënë vend asnjëherë terri i ndërgjegjes, se… Gënjejnë ata. S’e thonë të vërtetën. Të tjerët u besojnë, sepse janë mësuar gjithmonë ta besojnë gënjeshtrën. S’kanë faj. Janë mësuar me të dhe pa të nuk mund të rrojnë. Mua më tallin, më akuzojnë dhe më shpallin të çmendur, të sëmurë… Punë e madhe. I thërras me emra, asnjëri nuk më përgjigjet, i quaj gënjeshtarë, të gjithë më shikojnë. E dinë emrin e tyre, që mundohen ta mbajnë fshehtë…
Pastaj… gjithmonë kështu. E di si mund të shërohet një sëmundje kaq e rëndë e njerëzve, kur gjithçka lind e kalbet vetëm në këto trajta që kurrë nuk ndryshohen. Orteqeve të çmendura të kësaj prishjeje është vështirë t’u delet përpara. Qe, për shembull, ajo. Më thithte qafën, m’i thithte të gjitha poret e shtatit. E unë? Si një lëndë e djegur nga rrufetë, gjithnjë mendoj për pastërtinë shpirtërore, për bukurinë e ledhatimeve dhe për madhështinë e mashtrimeve, me të cilat jetojnë njerëzit, jetojnë… Mendoja kështu dhe menjëherë në gërmaz më digjte një gërthitje e zorshme, që m’i turbullonte sytë, kurse vetmevete thosha se duhej të mbrohesha, të çlirohesha nga ky ankth i llahtarshëm. Megjithatë, nuk lëvizja fare. E shikoja laviren dhe hetoja i zgjuar sesi vinte duke m’u kallur fyti, se si më binte një natë e turbullt, si vel i zi, në sytë e mi. Shpirti jetonte në një agoni të pakuptueshme, por edhe pse ndihesha i tillë, herë-herë zinte të më zgjohej një ndjenjë tjetër, e pakuptueshme, por që vinte e ëmbël dhe shqetësuese… Shuplakat më djersiteshin dhe kjo mjaftonte të prekja vetveten dhe të kuptoja se shqisat e të prekurit i kisha ende të gjalla. Ajo shtrinte dhe mblidhte bërrylat duke lëkundur kokën time drejt buzëve të saja, që rrinin gjysmë të hapura dhe të gatshme të thithin njomësinë time të kulluar. Nisja të mendoja për jetën e saj, ia plasja të qeshurave, që përhapeshin më larg nesh. “Shko” – i thashë. “Unë edhe ashtu nuk do të ngrihem më!” Ajo qeshi. Më përthekoi me sy të ashpër, pastaj terrin dhe ata sy dikur i përplasi diku papërcaktueshëm. “Ti ke fuqi të madhe të mbetësh shterpë në qëndresën tënde!”, më tha dhe vuri gishtin tregues në ballin tim të ftohtë. “Ti po dridhesh”, më tha mendueshëm. “Paske ethe! Të dërrmon sëmundja marroçe e dëlirësisë dhe dyshimi! Natën e mirë!”. Pastaj, ktheu shpinën dhe nisi të tretej në blozën futë të territ. “Prit!”, i them, por nuk vrapoj pas saj. “Prit! Mos më ler tash vetëm. Më trishton sëmundja, ethet dhe vetmia!” E dija se nuk bëja mirë që e ndalja, që i flisja. Duhej të ikja sa më parë, ashtu i sëmurë, udhës së kundërt. Por, ku të shkoja? Ku të shkoja unë që dergjesha aq i sëmurë? A nuk ishte natë kahdo që ia mësyja...? E thirrja përvajshëm, por ajo nuk ndalej. Hapi i saj, më bëhej se më thoshte: “Të ndalem? Pse të ndalem, kur e di se ti menjëherë do të vraposh pas meje”. Ajo e dinte këtë. Përnjëherë më bëhej se diçka imja ikte me të dhe unë patjetër duhej t’i shkoja prapa. Sa më shumë ajo hynte në natë, më therrte diçka në zemër, më erreshin sytë dhe më dridheshin gjunjët; ndjeja një të lig që palohej diku në fundin e qenies sime. Ngarend pas saj gati çmendurisht. Ngarend, ngarend dhe…përnjëherë ndalem. Vështroj përreth. Qetësi e thellë. Përgjoj. Frymëmarrja më bëhet e zorshme dhe më shtrëngon kraharorin. Më thahet, qiellëza, kurse diçka si pelimi fillon të më derdhet në rrënjë të gjuhës. Mendoj: sa keq që ndihem kështu, kaq i pafuqishëm. Qetësia dhe të zitë e natës më bëhet se më shtypin dhe nuk më lënë të marrë frymë. Era fëshfërinë kurse kallinjtë e grurit, që e di se shtrihen përgjatë arave, më bëhen sikur kanë ulur kokën dhe si të dergjur rrinë… E po si të mos ndiesh frikë e llahtar kur gjithçka që të rrethon është në qetësi të vdekjes dhe të shuarjes, kurse pos frikës dhe frymëmarrjes së shpeshtuar nuk dëgjon tjetër? Përgjoj… Vazhdoj të përgjoj. Tash as hapat e saj s’i dëgjoj, as domethënien e tyre s’e kuptoj. Menjëherë turrem pas saj. Prapa më ndjek frika dhe në shpinë më ngarkohet terri. Thërras. Çirrem. Pastaj, ndalem pak të marrë frymë, por gjithnjë më bëhet se dikush më ndjek, dikush që unë e njihja shumë mirë. Nuk guxoja të ndalesha. E thërras në emër gruan që më thithte pak më parë qafën dhe që tash ikte aq me nxitim. E thërras në kupë të qiellit, kurse nata zërin tim e shndërron në një jeh të shurdhër dhe të pakuptimtë… Tash i dëgjoj hapat e saj. Gjithnjë e më shumë i dëgjoj. Prapë më ndjek dikush… e njihja atë… Ç‘të bëja unë? Ikja nga ky ndjekës i njohur, që tash nuk guxoja ta shikoj, apo vrapoja ta zija atë… grua? Brendësia më thoshte: Hesht! Vdekja më thotë: hesht! Krenaria më zgjon dhe më thotë: fol! Thuaja atë që nuk di ta fshehë as zemra, që nuk mund ta mbulojë as vdekja. Unë flasë, kurse shpirti më rri i strukur si iriq i kërcënuar. Sa do të doja të bërtisja edhe një herë… vetëm edhe një herë! Të bërtisja në kupë të qiellit, pastaj le të më mirrte djalli! Po, le të më marrë...! Ç’ka mbetur më nga unë? Do të më shikojnë të tjerët dhe do të thonë: “Kufoma: sytë i ka të shterrur, gjuhën e ka të tharë, eshtrat e spirruar…”. Edhe atë ditë, kur po shuhej vapa e madhe e ditës, më shikonin të njëjtit sy… Ecja dhe mendoja: deri kur kështu!? Zëri i brendshëm më thoshte të heshtë se më përgjojnë. Qeshë dhe në këtë hidhësi mbaj vesh se mos, vërtet, dikush përgjonte. Nuk shihja askënd, ndërsa zëri im, që buronte nga anë të panjohura, më truste: hesht, hesht! Ata të përgjojnë edhe frymëmarrjen. Ti nuk i vëren! E unë s’doja se s’doja të hesht. Pse të hesht!...
Atë ditë ecja rrugës dhe kur dola në shesh papritmas dikush ma bënte me dorë. Ktheva kokën të shihja se mos ai njeri i bënte dikujt tjetër me dorë, por s’kishte njeri tjetër. Kurrë nuk do t’i bindesha t’i shkoja prapa, sikur të mos isha kaq kurreshtar. Do të kisha qëndruar më mirë në atë vend dhe aty të vdisja. Pse të shkoja gjithëherë andej nga më ndjellin të tjerët? Pse? Edhe për këtë do t’ua them të vërtetën. Gjithmonë, sa herë dal në rrugë, shikoj vetëm lëvizjet e duarve dhe shoh në to shtrirjen e bindjes sime. Si mund ta dija çfarë kishte prapa atyre lëvizjeve të duarve të atij njeriu, që unë e njihja prej dikah? Ai mbante rroba të shqyera, leckë më lëckë, siç thuhet. Të tilla kishte mbajtur përherë, ama lëvizjen e duarve e bënte me një përmbajtje frikësuese. Mund të thuhej se ai bënte shëmtinë e bulevardit tonë të ndritshëm. Nisa të shkoj kah ai. Në fillim ecja ngadalë, kurse më vonë nisa të vrapoja. Ai një herë u ndal, pastaj si i frikësuar, mori vrap të çmendur. Vraponte duke çaluar, por shpejt. Herë-herë kthente kokën dhe për një çast më shikonte me sy të turbullt. Prej larg dukej i shqetësuar. “Pse të vrapoj pas tij”, mendova dhe m’u bë sikur e ngadalësova ngarendjen. Unë i shkoj prapa për t’ia njohur lëvizjet thirrëse të duarve, kurse ai çalaman i ndyer, sikur më tall. Ndalem, kurse ai, kur e hetoi këtë, tërhoqi këmbën zvarrë dhe u fsheh pas therrzës, që ishte mbuluar me pluhurin e rrugës. Gjithkah mbretëron një qetësi kumbuese, kurse puhia vetëm pak ndihej e gjallë. Përgjoj. O, zot. Menjëherë më bëhet se harroj njeriun që e ndiqja (që më ndiqte vazhdimisht, tërë jetën), ose që diçka më shtynte të mos mendoja më për të. Në rrugë s’kishte njeri, kurse unë, papritmas, vendosa të kthehesha prapë në bulevardin tonë të ndritshëm (ishte i vetmi bulevard, prandaj për ne ishte aq i ndritshëm). E pse të qëndroja aty pa ditur përse e bëja këtë? “Askush nuk ma ka bërë me dorë, jo!” mendova kur desha të kthehem. “Qëkur mbaj mend gjithnjë ma kishin bërë me dorë dhe tash fare s’e dija se kur ndodhte kjo njëmend dhe kur më bëhej se i shihja lëvizjet e tilla”. Derisa bëja gjysmëharkun e kthimit përnjëherë pashë përsëri dorën e njeriut që ishte fshehur pas therrzës. Vështrova andej. Përsëri asgjë: dora nuk shihej, por lëvizjet e shpejta të saj, më rrinin vazhdimisht para syve. “Hej!” bërtita. “Përse fshihesh?” dhe vazhdoj të përgjoj në heshtje. “Ndoshta s’është askush, po mua më përzihen ato lëvizje duarsh”, i them vetes dhe kthej kokën të shihja mos më përgjonte kush. Nuk e di pse sytë më ndalen përsëri te therrëza. As era më nuk frynte, as gjegji më nuk dukej. Drithmat më kaplojnë shtatin. “Dil fushe, dil!”, i them përsëri sikur t’i thoja erës. “Kot fshehesh! Unë më s’të vij pas!” Do të kthehem… E ti rri aty i fshehur, prapa therrëzës. Fshehje të mirë të bën ajo… Nuk e sheh si e ka mbuluar pluhuri i rrugës, kurse ajo nuk u shkund asnjëherë? Rri, rri!”. Por, e dija. Unë edhe nëse kthehem, menjëherë do të vija prapë këtu. Më bëhet se edhe tash i shoh ato valvitje të çmendura duarsh… Do të vij, por në asnjë mënyrë nuk do ta ndjek më. “Lëvizjet e tij janë aq të ngathta, aq të mërzitshme sa nuk do të kenë fuqi të më ndjellin më. Tash që e di qëllimin e tyre, s’e djeg bythën, jo!”.
Gjithçka shndërrohet në heshtje, por jo në aso heshtjeje që përditë e më shumë po zë palë në qenien tonë. Ishte kjo një heshtje tjetër, aso që frikësojnë, që sjellin ethe dhe pas një shkundimi tronditës, fillojnë të erren sytë dhe mbi ne befas bie nata e hutisë. Kjo ka një thellësi marramendese, në të cilën nuk ndihet asgjë e rëndomtë. Ethet e vetmisë fillojnë dhe ato dalëngadalë, disi si dallgë të tërbuara, grishin mendime të kobshme… Unë, që flas për këtë qetësi, kam për të thënë edhe më shumë gjëra të tjera, por tash nuk i zë dot në gojë, sepse më bëhet se nuk kam fjalë dhe nuk ua di rendin e qetësisë. Ata që mundohen të vërtetën ta qesin në shuplakë, do të fillojnë të tallen nga të tjerët dhe do të quhen përjetë frikacakë më të ndyer dhe më të ulët të kësaj gjinie të vetëdijshme (të vetëdijshme!?) njerëzore. Vetëm frikacakët, do të thonë ata, të gjendur në gjumin e përjetimeve të vogla, edhe gjësendet e imta i zmadhojnë, në mënyrë që frika e tyre të duket sa më e vogël. E, ata, që nga përbuzja e të tjerëve e fshehin të vërtetën e ngjarjeve dhe të trishtimeve, jetojnë më të mllefosur dhe duken si mashtrues. Cilëve u takoj unë?
Papritmas njeriu që fshihej pas therrzës doli prej atje mu kur unë mendoja të hiqja dorë nga ai. O, zot? Ç‘zbehtësi i kishte rënë fytyrës, ç‘dridhje e kishte kapluar dhe e dërmonte shtatin e tij të hajthëm! Dukej sikur kishte dalë nga dheu, si një hije e ndonjë trupi të vdekur qëmoti. Qetësia dhe zbraztësia e saj mbushnin gjithçka përreth meje. Kokës më binte diçka e fortë, tingëlluese dhe shkrepte pas pak çastesh si vetëtimë. E po, ku mund t’i them të gjitha ato që më ndodhën atë ditë? As i them, as di t’i them. Por edhe sikur të dija, nuk do t’i thoja dot… Gjuha nuk është mik i zemrës… Sa herë shpaloi ajo diçka nga fshehtësia e saj...?!
Ai ishte ndalur midis rruge i kurmëzuar fare, sikur mundohej të mos i përngjante pluhurit, sikur donte të ndillte njomësinë, të cilën tashmë, si duket, e kishte harruar… Në anën tjetër, unë doja të dilja disi nga ngatërresa e mendimeve dhe të disa kujtimeve që më frikësonin. Mendoja për të tjerët dhe nuk mund ta gjeja veten aty. Ka dhe të tjerë, thashë gati i pezmatuar, që dinë, munden, por nuk duan. Heshtin. Po të isha si ata, vallë si do të më quanin. Djall do të më quanin, rrenacak, mashtrues, vjedhacak, kopil, sahanlëpirës, korb i heshtur, fytyrderr dhe, ngadalë do të më merrnin në duar, do të më ngritnin dhe pas meje do të brohoritnin, si për shpëtimtarin. Heshtja ime do t’ju kishte bindur dhe ju do të ishit gjetur të përulur fare. Si mund ta njihni atë që hesht, aq më parë kur e dini se ai di dhe mundet, kur e dini se ai qëllimisht e hesht fuqinë dhe pret që ju ta bëni të madh dhe në duart tuaja të frikshme ta bartni si zotin.
Qëndrimi i tij ende në rrugë më bën të xhindosem. Befas fillon të qeshë, kurse përreth vazhdonte të kumbonte qetësia shurdhuese. Qeshi, qeshi dhe… përnjëherë nisi të qajë. O, zot! Ç‘shtrembërim u bë në fytyrën e tij si dheu. “Ec!” - më tha vaji i tij. - “Ec pas meje!”
Nisem unë pas tij. Frika s’më kishte lindur ende. Goja gjysmë e hapur e tij pëshpëriste: “Eja, pas meje! Eja pas meje!”, dhe menjëherë ulet në pluhur, kërkon diçka atje me duar, pastaj shpejt e shpejt ngrihet dhe prapë nis të ecë. E shihja se nuk ecte rrugës, por në trapin e saj dhe shkelte i pasigurt mbi barin e tharë e të pluhurosur. Kokën e kthente shpesh dhe më shikonte. Largësia nuk ishte e madhe dhe unë mund ta hetoja me saktësi gjithë përmbajtjen e lëvizjeve të të gjitha gjymtyrëve të tij. Unë e ai vazhdonim të shkilnim të vetmuar nëpër tërë atë zbrazëtirë qetësie, në të cilën nuk dëgjohej asgjë tjetër, pos rropatjeve të këmbëve tona, që shkriheshin në do hapa të rëndë, plot dyshim e ethe që i shpinte përpara një vetëdije e fshehtë dhe një kurreshtje pakëz e ftohtë. Qielli lëmurshëm vështronte nga lart. “Le të vështrojë!”, them. “Njerëzit kurrë s’e shikojnë qiellin kur barkun e kanë plot!”. Kthjelltësia e tij e bën edhe më të zbrazët rrugën, në të cilën ecnim ne. Njeriun, që doli nga therrza, tashmë e ndiej fare mirë duke dihatur. Një peshë e padiktueshme, me të cilën ai sigurisht do të ketë qenë i mësuar, ia rëndon gjunjtë dhe ia shton frymëmarrjen e dihatjen. I afrohem pranë, por nuk e di çfarë më shtynte t’i rrija pak më larg se ç‘donte ai.
… I shkoja ashtu prapa. Rruga ishte me pluhur dhe ai vazhdimisht i tërhiqte këmbët zhag. Ngrihej një re pluhuri pas tij, kurse unë s’e urreja për këtë. Kishte diçka që më pëlqente në këtë të ecur. Ndoshta më duhej një re e tillë pluhuri që të jetë ndërmjet meje dhe atij? Kur… papritmas… O, perëndi! Ç‘më gjeti kështu që ju tregoj për këtë? Po sikur nga harresa të shtrembëroj diçka nga kjo ngjarje? Do të më tallni, sepse unë e di çfarë jeni ju! Të mos iu rrëfej më? Sa keq që nuk mund të qetësohem përderisa të mos ua them të gjitha. Do të më besoni për këto që po ua them? Punë e madhe edhe nëse nuk do të besoni. Ju asnjëherë nuk i keni besuar të vërtetës. Unë nuk di të gënjej. Dëgjoni! Për herë të parë po dëgjoni diçka të vërtetë dhe kjo për ju do të jetë shumë argëtuese. Nuk e di pse e doja atë njeri, atë hije njeriu. Qe ndalur dhe më priste. Edhe unë u ndala. Ai i rrëzoi sytë përdhe i dëshpëruar, pastaj duke lëvizur kokën si i penduar, vazhdoi prapë të ecën. Menjëherë, ndjeva pelim në qiellzë. U ndala. U ndala, por kush ishte ai që mundej t’i përgjigjej vështrimit të tij?
“Ti duhet të ndalesh!”, më tha i trembur. “Kthehu...! Kam frikë…”
Heshti! Një hije e përhimtë, midis lotit, shqetësimit dhe thatësisë, herë i hipte, herë i zdirgjej në bebëza.
“Jo”, i thashë. “Unë do të vij!” dhe bëra një hap përpara. “S’dua të di ku më çon, sepse e di se atje ku do të vemë është diçka imja, diçka për të cilën kam mall. Prij!”
Një gëzim i brendshëm, të cilin mundohej ta shtrydhte ndërmjet zbehtësisë dhe shqetësimit, ia ndriti ballin. Pastaj, duke i fshehur sytë, eci.
“Mirë, por mos u pendo!”, tha dhe s’e ktheu më kokën prapa.
Njerëzit gabojnë kur pendohen. Asnjëri prej nesh nuk mund të pendohet për ato që s’i ka bërë dhe që s’i njeh e, kur t’i provojë, e kur t’i njohë, atëherë edhe nëse digjet, s’ka përse të pendohet. E kryera më nuk kthehet e, njeriu kështu mëson…
E ai?
Ecte para meje. Ecte dhe fliste. Unë e shikoja nga prapa dhe s’e dëgjoja se ç‘fliste. Edhe pse s’e dëgjoja, nga të ecurit e kuptoja se ç‘thoshte. Bënte me dorë kah katundi e unë me dëshirë shkoja pas pluhurit, që ngrihej nga këmbët zhag të tij. Ja, kaq. Asgjë më tepër… Pluhuri më bëhej se më shëronte, se më jepte fuqi. Ishte pjesë e verdhë e jetës sime. Ne që jemi mësuar, nuk mund të rrojmë dot pa të…
Papritmas njeriu që ecte para meje filloi të vrapojë. Katundi nuk ishte larg, por diçka vërtet filloi të ma rëndojë lakun. “Ndal!” i them me ulurimë. “Ndal! Do të vij me ty deri në fund...!”. Ngriti vetëm dorën. Bëri me shenjë se nuk duhej të flisja dhe vazhdoi të vraponte me një shpejtësi të çuditshme, që nuk shkonte me shtatin e tij si hije. Reja e pluhurit pas këmbëve të tij palohej shpejt e shpejt dhe kjo ma shtonte frikën. Përse të vrapoja pas tij kështu çmendurisht? Katundi afrohej dhe, sa më afër tij isha, aq më shumë më humbte sysh njeriu, të cilit i shkoja prapa. Më s’e pashë…
Treti?
Jo, or, jo. E gjeta midis katundit. Vinte erë mishi të qelbur, të kalbur. Erë e padurueshme. E mbaja me forcë hundën të mos hynte kjo erë edhe atje. E mbaja, por ishte e kotë. Fillova të vrapojë. Të thërras. Era vinte e shtohej, vinte e bëhej edhe më e rëndë, më e padurueshme. Vendosa të kthehesha dhe me vrap të ikja nga ajo duhmë e prishur, por në të kthyer, pranë një arke bojë arre, qëndronte këmbëkryq njeriu, të cilin e ndiqja me aq dashuri gjatë tërë rrugës. I afrohem. Ai lëviz. Unë i afrohem gjithnjë, kurse ai vazhdon të lëviz edhe më shumë. Tash edhe fytyrën ia shihja më mirë: asgjë nga njomësia e gjakut, asgjë nga jeta s’kishte në të, por nuk ndjeja frikë. Ç‘kishte ai timen që unë e kërkoja?
“Nuk mund të marr frymë!”, i them dhe e marr për krahu. - “Erë e rëndë vjen! Nuk mund të qëndroj më!”, i them përsëri dhe mundohem edhe një herë ta kap për krahu.
Më shikon. Nëpër bebëzat e ftohta, nis t’i dalë loti i vakët, i cili merr teposhtzën nëpër mollëza dhe struket diku në nënmjekrën e tij të shpeshtë dhe të thinjur. Mandej, me flakën e një gjuhe memece, bëri me dorë kah arkëza. “Hape!”, më thanë sytë e tij të përlotur. “Mos e kurse veten!”, foli përsëri ajo gjuhë memece, e cila më bëri edhe më të kurmëzuar.
Në arkë kalbej një njeri dhe aty vërvinin gjithë mizat e botës.
“Është vepër e njerëzve kjo, e gjarpërit të hakmarrjes, e heshtjes sonë!” tha ai dhe sytë e lodhur ia mbylli një pikëllim tronditës.
E di se tash pritat janë zënë. Do të fillojë prapë kalbja e viktimave, dhembja do t’i shndërrojë të tjerët në hije, pas të cilëve do të ngrihet pluhuri i verdhë i udhëve tona. Po, ç‘keni ju që i ulni kokat? Pluhuri tash e ka mbushur tabutin e krenarisë burrërore që u ngjallka me flakë pushkësh ndër prita. Le të gjëmojnë nga të katër anët, pastaj të kthehemi dhe të rrojmë me erën e mishit të kalbur e të qelbur të njeriut, të cilin e vrasim!
Urraaa!
Ç‘është kjo gjëmë e huaj, që e madhështoka besën? Besën? O, zot! Kjo është tradhti…
Pëshpëritja do të nisë. I dëgjoj ato. Si thonë? Çfarë thonë? Të çmendur më quajnë? Të vërtetën e them!...
E shoh edhe tash renë e verdhë të pluhurit që ngrihet nga ushtima e martinave, që gogësojnë papra në prita…”